Ποια η "λειτουργική αναγκαιότητα" της ανάγνωσης των ποιμαντορικών εγκυκλίων κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας;

Δ. Λυκούδης

  Το πρόβλημα - αν τελικά είναι πρόβλημα - εστιάζεται στα μεγάλα ενοριακά κέντρα των μεγαλουπόλεων. Στα χωριά είναι διαφορετικές οι ανάγκες και οι προτεραιότητες, καθώς η απουσία προσοντούχων ιερέων και ιεροκηρύκων αναγκάζει τους πιστούς να "διψούν" στην κυριολεξία, για την ακρόαση του κηρύγματος και την ερμηνεία του ευαγγελικού αναγνώσματος. Εκεί, οι ποιμαντορικές εγκύκλιοι, τόσο κατά τις μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές όσο και ανά τακτά κυριακάτικα χρονικά διαστήματα, είναι αλήθεια, αναμένονται με μεγάλη προσμονή από ιερείς και λαϊκούς. Στις μεγάλες πόλεις, όμως;

  Στα μεγάλα ενοριακά κέντρα τα πράγματα αλλάζουν. Οι ποιμαντορικές εγκύκλιοι δεν είναι συχνές, τουλάχιστον ανά εβδομάδα και, κυρίως, αναφέρονται σε θέματα αντιαιρετικά, ποιμαντικά και ασφαλώς εορταστικά, όταν αυτές κάμνουν αναφορά σε μεγάλες εορτές της Ορθοδοξίας μας. Έως εδώ καλά. Το ζήτημα που ανακύπτει, κατά την, ενδεχομένως λανθάνουσα γνώμη μας, είναι αυτό το περιεχόμενο των εγκυκλίων και το ύφος των αποτυπωμένων αράδων σε αυτές.

 Συχνότατα, οι εγκύκλιοι αναγιγνώσκονται - κοινό μυστικό: σχεδόν ποτέ ολόκληρες! - "επί τροχάδην", ωσάν βεβιασμένο νομοσχέδιο που κατατίθεται με τη διαδικασία του "κατεπείγοντος". Ανάγνωση βιαστική, βαρύθυμη, ωσάν αγγαρεία που πρέπει να εκτελεστεί όσο γίνεται γρηγορότερα και πλέον ξεκούραστα, εκτός, βέβαια, και αν ιερουργεί ή χοροστατεί ο Μητροπολίτης! Εκεί, ωσάν να μην έχει γνώση ο Επίσκοπος, όλα βαίνουν τακτικότατα και σε άριστη λειτουργική ευρυθμία απ᾿ όλους! Εκεί, σε κάθε περίπτωση, το τονίζω, μακαρίζω και υποκλίνομαι στην ταπείνωση κάθε μητροπολίτου που, ενώ γνωρίζει όσα τού καταμαρτυρούν "εν απουσία" του, παρόλ᾿ αυτά, μπροστά σε ιερείς, διακόνους και λαϊκούς αντιμετωπίζει αβασάνιστα και υπομένει ὀσα "τακτοποιημένα" και "κανονισμένα" τού παρουσιάζουν, άσχετα αν ο ίδιος γνωρίζει, ίσως καλύτερα απ᾿ όλους, πως η κατάσταση αλλάζει όταν στρέψει τα νώτα του...

 Το πρόβλημα, όμως, για να επανέλθω στο περιεχόμενο των εγκυκλίων, είναι το ύφος των αποτυπωμένων νοημάτων και φράσεων σε αυτές. Πολλές φορές αναρωτιέσαι: μα, καλά, είναι δυνατόν να τα έχει γράψει αυτά χέρι ορθόδοξο και, δη, ιερωμένος; Απορώ! Η προσπάθεια (πιστεύω ακράδαντα η καλοπροαίρετη) της συγγραφής  μιας ποιμαντορικής εγκυκλίου, τουλάχιστον, πρέπει να διαγράφει από το συνθετικό βιβλιογραφικό της υπόβαθρο κάθε αναφορά εθνικής, πολιτικής (κομματικής), σεξιστικής, μισαλλόδοξης, ρατσιστικής και εμπρηστικής διαθέσεως που, εν προκειμένω, διακατέχει τον όποιο συγγραφέα και συνθέτη της. Διότι, αλήθεια, αναρωτιέμαι: είναι δυνατόν κάποιος ή κάποια από το χριστεπώνυμο πλήρωμα που θ᾿ ακούσει έναν-δύο (είναι πολλοί περισσότεροι) από τους "μαργαρίτες" ορισμένων εγκυκλίων, δύναται ν᾿ αλλάξει και να μεταβάλλει βίο και εργοπραξία, όσο εφάμαρτα και να είναι αμφότερα, όταν δέχεται έναν "ευγενικό" και "ιεροκαλυμμένο" "πετροβολισμό"; Σε κάποιες περιπτώσεις, σκέπτομαι, είτε απουσιάζει η τελική απόφαση του "αφορισμού" είτε η ισχυρή επίδραση ηρεμιστικών χαπιών για να ολοκληρωθεί το σκηνικό, ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, για να εξηγηθεί με ιεροαβρότητα η "τζιχαντιστική" επίθεση!

  Βέβαια, όπως πάντα υποστηρίζω, δεν αναφέρομαι στην ολότητα των ποιμαντορικών εγκυκλίων και, ασφαλώς, στον κανόνα των ορθόδοξων μητροπολιτών μας. Η πλειονότητα των αρχιερέων μας κοπιάζει έμπονα και υπέρμετρα για το ποίμνιο του Χριστού μας. Εστιάζω στην εξαίρεση και στον κίνδυνο που ελλοχεύει να γίνει κανόνας, αν δεν προλάβουμε και δεν επιδείξουμε τη δέουσα προσοχή.

  Σε κάθε, όμως, περίπτωση, η πλήρης υπακοή στο ορθόδοξο ράσο και, δη, στον ορθόδοξο επίσκοπο (εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων, όταν δηλαδή έχουμε ανορθόδοξη διδασκαλία περί δογματικών και ηθικών ζητημάτων) επισύρει ταπείνωση στον πιστό και σωστική ορθοπραξία επί της γης.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Δ. Λυκούδη, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ , τόμος Β', που σύντομα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΕΠΙΡΡΩΣΗ. Αποκτήστε τον πρώτο τόμο, ΕΔΩ! και στο τηλ. 6948038461.

Σημείωση: Η επιλογή της αρχικής φωτογραφίας από το διαδίκτυο δεν έχει σχέση με το ύφος και το πνεύμα της εν λόγω ανάρτησης.

«Ποια η σημασία του τάματος;» (Λειτουργικά Ζητήματα 02)

Δείτε το βίντεο εδώ!

«Επιτρέπεται οι πιστοί ν᾿αγγίζουν τα άμφια του ιερέα-λειτουργού; (Λειτουργικά Ζητήματα 01)

Δείτε το βίντεο εδώ!

Ποιος ο λόγος της μεγάλης βιασύνης τελέσεως του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας της Αναστάσεως, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου;

 Συνηθίζεται, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως να τελούνται βιαστικά, σχεδόν αστραπιαία κάποιες φορές. Αλήθεια, ποιος ο λόγος να επιδεικνύουμε τέτοια βιασύνη;

  Μάλιστα, δε, πολλοί ιερείς μας, στην προσπάθειά τους να "κρατήσουν" το ποίμνιο στον ιερό ναό ώστε να λειτουργηθεί, φθάνουν στο σημείο να "υπόσχονται" ιεροπρεπώς από άμβωνος, ότι σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, π.χ. 01:30π.μ. ή 02:00π.μ. όλα θα έχουν τελειώσει και όλοι θα κοινωνούμε των Αχράντων Μυστηρίων του Χριστού μας!

 Η συνέχεια; Ιερείς και ιεροψάλτες να "τρέχουν" την ακολουθία κρατώντας από τη μία την άκρως λαχανιασμένη ανάσα τους και από την άλλη τα ρολόγια τους "ανά χείρας", ο κόσμος να μην πολυκαταλαβαίνει όσα τόσο γρήγορα λέγονται και ψάλλονται (καί όσα, βέβαια, καταλιμπάνονται!), άγχος, πίεση, αγωνία, βιασύνη, προχειρότητα να κυριαρχούν! Μα, καλά: έχει αυτό κάποια σχέση με την Ανάσταση του Θεανθρώπου και Δεσπότου Χριστού;

 Αντιλαμβάνομαι! Θα υποστηρίξει καθένας ότι όλα τα παραπάνω γίνονται για "καλό σκοπό", πως αποτελεί καί αυτό μια εθελούσια και καλώς συνειδητοποιημένη εκκοσμίκευση της Εκκλησίας, η οποία δύναται ν᾿ αφουγκράζεται τις ανάγκες, υποχρεώσεις και προτεραιότητες του χριστεπωνύμνου πληρώματος, και, συνάμα, οι οποίες, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, όλως τυχαίως, τυγχάνουν να εναποθέτουν σε ζυγαριά ακριβείας το πρόσωπο του Αναστάντος Ιησού Χριστού σε σύγκριση με την ακόρεστη και αείποτε αδυσώπητη στις ορέξεις της, γαστέρα και, σχεδόν πάντα, σχεδόν, να ηττάται ο γλυκύτατος Ιησούς! Αλήθεια, γιατί τέτοια βιασύνη;

  Λησμονούμε άπαντες ότι όσοι λάβαμε την πρωτοβουλία να μείνουμε στον αναστάσιμο όρθρο και στην αναστάσιμη Θ. Λειτουργία - το υποστηρίζω ακράδαντα αυτό - το κάμνουμε θελημένα, εκούσια, αυτενέργητα, αποφασιστικά! Όσοι ξενυχτούν ψάλλοντας τον αναστάσιμο όρθρο, ακριβώς επειδή γεύθηκαν αληθινή Ανάσταση και, επομένως, προετοιμάστηκαν κατάλληλα για τη στιγμή αυτή όλο τον προηγούμενο καιρό, επιθυμούν να πανηγυρίσουν δομημένα, αρχοντικά, ρυθμικά, συγκρατημένα ως προς βιασύνες, χωρίς άγχος και πίεση, χωρίς το παραμικρό να μετριάζει τη χαρά της θείας λαμπρότητας που κομίζει η Ανάσταση του Θεανθρώπου Ιησού.

  Ταυτόχρονα, μού προκαλεί εντύπωση και αυτή η μυστικο-μαγική επενέργεια της χάρης της Θείας Ευχαριστίας, καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, το να παραμείνει κανείς έως το τέλος και να κοινωνήσει των Αχράντων Μυστηρίων, χωρίς, βέβαια, να γίνεται τέτοια ημέρα αναφορά για τις προϋποθέσεις συμμετοχής του πιστού στο Άγιο Ποτήριο, είναι κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό από άλλες φορές! Άλλος Χριστός απόψε, άλλη Θεία Κοινωνία και αρκεί να παραμείνει κάποιος έως το τέλος της Θ. Λειτουργίας και να μεταλάβει για να βιώσει Ανάσταση! Όσο για τα υπόλοιπα περί μετανοίας και εξομολογήσεως, πού να βρεθεί καιρός και χρόνος για να τα θίξουν οι ιερείς και να τα εφαρμόσουν οι πιστοί ετούτο το βράδυ!

  Επομένως, ας τελειώσουμε καί 02:30 ή και 03:00π.μ., ξημερώματα του Πάσχα. Όσοι γευόμαστε πραγματική Ανάσταση Χριστού (αυτό αφορά καί ιερείς και λαϊκούς) θα παραμείνουμε έως το πρωί, αν χρειασθεί, και όχι απλά μια ώρα παραπάνω από το συνηθισμένο, αποφεύγοντας βιασύνες, θεατρινισμούς, προχειρότητες και αγχωτικές καταστάσεις. Ανάσταση και άγχος, Ανάσταση και βιασύνη, Ανάσταση και προχειρότητα είναι όροι ασυμβίβαστοι, αντίθετοι, ανόμοιοι, διαφορετικοί.

  Βέβαια, σε καμία περίπτωση, ως συνηθίζω να γράφω άλλωστε, δεν αναφέρομαι στον κανόνα, αλλά σε εξαιρέσεις που λαμβάνουν χώρα γύρω μας. Πολλά είναι τα παραδείγματα, και πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως αυτό, και των ιερέων που αρχοντικά και με περισσή αναστάσιμη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια, χωρίς βιασύνες αλλά και κουραστικές μοναστηριακές καθυστερήσεις, τελούν μετ᾿ευλαβείας και αναστάσιμης τελετουργικής κανονικότητας αναστάσιμο όρθρο και Θεία Λειτουργία. Ας τους μιμηθούμε άπαντες!

Δ. Λυκούδης.

Από το βιβλίο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ, τόμος Β', που σύντομα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΕΠΙΡΡΩΣΗ.

Αποκτήστε τον πρώτο τόμο, ΕΔΩ!

Να ψάλλεται το "κοινωνικό" στη Θεία Λειτουργία ή όχι;

   Όταν σπουδάζαμε βυζαντινή μουσική, ενθυμούμαι παλιότερα, μάς έλεγαν στο Ωδείο ότι τα "κοινωνικά" δεν πρόκειται, σχεδόν ποτέ, να τα ψάλλουμε στους ναούς, εκτός βέβαια, ελαχίστων εξαιρέσεων. Ο λόγος; Σήμερα ψάλλονται σε μετρημένους, στα δάκτυλα της μιας χειρός, ναούς, διότι, δυστυχώς, το "κοινωνικό" εξαλείφθηκε και τη θέση του πήρε, και εγκαθιδρύθηκε, η ώρα του κηρύγματος!

   Για το κήρυγμα δεν θα πω περισσότερα, ούτε για την ώρα ούτε, βέβαια, για το χρόνο διάρκειάς του, καθώς έχουμε κάνει εκτενή αναφορά αλλού (1). Θα αναφερθούμε, όμως, στο "κοινωνικό", στη μουσικολογική και όχι μόνο αξία του και στην όλη λειτουργική - προσευχητική συνεισφορά του.

   Το "κοινωνικό" είναι ψαλμικός - βιβλικός ύμνος, συνήθως στίχοι από ψαλμό, «καλυπτήριος της θείας Κοινωνίας, που σταματά όταν τελειώσει η θεία Κοινωνία των ιερέων με το εφύμνιο "Αλληλούϊα"»(2). Αναφέρεται προτρεπτικά και προφητικά στη θεία Κοινωνία και, τρόπον τινά, προετοιμάζει τους πιστούς που έχουν προετοιμαστεί κατάλληλα για να κοινωνἠσουν. Οι ιεροψάλτες διακόπτουν το "κοινωνικό" όταν εξέλθουν οι ιερείς από το ιερό Βήμα και συνεχίζουν να ψάλλουν αυτό καθ᾿όλη τη διάρκεια της θείας Κοινωνίας. Η συνήθεια, την ώρα αυτή, δηλαδή, που κοινωνούν οι πιστοί, αντί του "κοινωνικού" να ψάλλονται τροπάρια της ημέρας ή της εορτής (ενδεχομένως της ημέρας) ή, ακόμη χειρότερα μακρόσυρτα και "άφθογγα" τεριρέμ (όπως και ψαλλοτράγουδα!!!) είναι άκρως εσφαλμένη και αντιπαραδοσιακή! 
   Η συνήθεια, πάλι (διότι, δυστυχώς, περί συνήθειας, πλέον, πρόκειται) λίγο πριν αρχίσει το "κοινωνικό", ν᾿ ακούγεται η προσταχτική φωνή του λειτουργού από μικροφώνου, που να υποδεικνύει στον ιεροψάλτη το "κομμάτι" που εκείνη τη στιγμή ορέγεται ν᾿ ακούσει ο ίδιος, πέραν του ότι θυμίζει "παραγγελιά" και "μερακλίστικο αίτημα", είναι αχαρακτήριστη, αβάσιμη, αντιλειτουργική! Επί του αναλογίου, ευτυχώς ή δυστυχώς, ακόμη, την εύθυνα φέρουν οι διορισμένοι ιεροψάλτες του ναού και μόνον αυτοί. Διαφορετικά, ας μην τους διόριζαν οι έχοντες την αποκλειστική ευθύνη!
   Η χρονική διάρκεια των "κοινωνικών" με μία μέσης τροπικής εκτέλεσης διαδικασία, σχεδόν, δεν ξεπερνά το δεκάλεπτο! Οι μουσικοί δάσκαλοι και συγγραφείς, στην πλειονότητά τους ιερωμένοι, δεν τα έγραψαν και συνέθεσαν τυχαία. Ε, λοιπόν, ας τα ψέλνουμε, όχι να τα βλέπουμε μόνο ως διακοσμητικά στοιχεία και να τα αφήνουμε στο χρονοντούλαπο των στασιδιών και των αναλογίων. 
   Η συνήθεια, δε, την ώρα - προσοχή! - μετά το "κοινωνικό", όταν, ενδεχομένως ο ιερέας - λειτουργός δεν έχει εξέλθει ακόμη του ιερού Βήματος, να διαβάζονται στους ναούς (από τον ιεροψάλτη ή τον αναγνώστη, εάν υπάρχει) ευχές από την ακολουθία της θείας Μεταλήψεως, αναμφισβήτητα, είναι ευχάριστη, κατανυκτική, και προτρεπτική στην όλη ενδόμυχη προετοιμασία μας για τη θεία Κοινωνία.
   Τέλος, αποτελεί προσβολή προς τον ίδιο τον Κύριο Ιησού Χριστό μας, κάθε φορά που ο λειτουργός κοινωνεί τον κόσμο και λαό του Θεού και ο πρωτοψάλτης ή ο Λαμπαδάριος του ναού, αφήνοντας, ειδικά εκείνη τη στιγμή, στο αναλόγιο κάποιους βοηθούς του, εισέρχεται εντός του ιερού Βήματος για ολιγόλεπτη ανάπαυση, συζήτηση ή ακόμη και για στιγμιαίο ανεφοδιασμό! Αναφέρομαι, βέβαια, όχι στις εξαιρέσεις, αλλά στον κανόνα.
   Οι ιεροψάλτες ας μάθουμε καλά, λοιπόν, πέραν των άλλων, τα "κοινωνικά", αυτά τα εξαίσια μουσικά μαθήματα κατ᾿ ήχον της Κυριακής ή της εορτής και ας τα ψάλλουμε με ταπείνωση, κατάνυξη και συντριβή. Και οι φιλακόλουθοι ιερείς μας, είτε γνωρίζουν μουσικά είτε όχι, ας επιτρέπουν στους ιεροψάλτες μας ν᾿ ακολουθούν την ορθή τάξη και το σωστό λειτουργικό τυπικό της Εκκλησίας μας προς δόξαν του Παναγίου Τριαδικού Θεού.


Δημήτριος Π. Λυκούδης

Παραπομπές:

1.Πρβλ., Δημητρίου Λυκούδη, Λειτουργικά Ζητήματα, τόμος Α', Αθήνα 2017, σελ. 84-85.

2.Βλ. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου (πρωτοπρεσβ.) Λατρευτικό Εγχειρίδιο, Στοιχεία λατρείας για την τάξη και τη λατρεία της Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 119.

Επιτρέπεται οι ιερείς να διακόπτουν τις ιερές ακολουθίες ή τη Θεία Λειτουργία για να κάνουν παρατηρήσεις ή ερμηνευτικά σχόλια;

Δευτέρα, 20 Αυγούστου 2018,
Σας ασπάζομαι!

   Αποτελεί και αυτό, τρόπον τινά, μία νέα μόδα λειτουργικής αγωγής, σαφέστατα εσφαλμένης. Είναι, ενδεχομένως, και νέα μόδα που "αγκάλιασε" μία χορεία ιερών - λειτουργών, οι οποίοι θέλησαν ν᾿ ακολουθήσουν το παράδειγμα κάποιων Επισκόπων, που, είτε ιερουργούν είτε χοροστατούν είτε συμπροσεύχονται, έχουν την αίσθηση ότι μπορούν να παρατηρούν τους πάντες, από ιερού βήματος έως και της κουζίνας του πνευματικού κέντρου του απέναντι τετραγώνου, διακόπτοντας τη Θεία Λειτουργία ή άλλες ακολουθίες και προσβάλλοντας ιεροψάλτες, ιερατείο, βοηθούς επιτρόπους, δεσποινίδες και κυρίες, διακόνους (αυτοί και αν έχουν ακούσει οι χριστιανοί!) και ό,τι άλλο υποπέσει στην αγουροξυπνημένη και νωχελική τους συνείδηση. Επαναλαμβάνω: ομιλώ για χορεία επισκόπων και ουχί για το πλήρωμα της αρχιερωσύνης.

   Το ανησυχητικό, όμως, είναι ότι τέτοιου είδους συνήθειες "αγάπησαν", επί των ημερών μας, και πολλοί ιερείς, έγγαμοι και άγαμοι. Διακόπτουν τη Θεία Λειτουργία, και όχι πάντοτε με τον πλέον ευγενικό τρόπο, παρατηρούν, εξηγούν, ερμηνεύουν (το είδαμε και αυτό!) και ακόμη περισσότερα, τα οποία, βέβαια, δεν έχουν καμία απολύτως θέση κατά τη διάρκεια των ακολουθιών, πολύ, δε, περισσότερο, κατά την τέλεση της αναιμάκτου θυσίας.

    Ας τονίσουμε και πάλι πως το κατηχητικό έργο είναι υποχρέωση όλων μας, πόσο δε μάλλον των ιερέων μας. Πλην, όμως, ουδεπόποτε εντός της θείας λατρείας. Ο Γέρων Κορνήλιος Μαρμαρινός, ο γέροντας της Χίου, συνήθιζε να διδάσκει: «Έβαλες πετραχήλι πάτερ μου; το σφράγισες το στόμα! Θέλουν ησυχία οι άγιοι. Απόλυτη σιγή αποζητά όλος ο Ουράνιος κόσμος...». Στις δε περιπτώσεις που η φωνασκία, ως συνήθως, του εκκλησιάσματος είναι έντονη και μη διαχειρίσιμη, καλό και ευλογημένο είναι να σταματούν προς ώρας οι ιερείς - λειτουργοί τις εκφωνήσεις και τις ευχές, έστω για κάποια δευτερόλεπτα, έως ότου επανέλθει η ησυχία και αποκατασταθεί η λειτουργική τάξη. Αυτό έχει αποδείξει ότι λειτουργεί αρτιότερα στο χρόνο και αποτελεσματικότερα. Διαφορετικά, κάθε παρατήρηση απεμπολεί και δυναμιτίζει την όποια προσευχητική κατάνυξη και διασπά την κοινοτική και λειτουργική συνοχή και συνάθροιση.

   Άλλωστε, το καλύτερο παράδειγμα διδαχής, τονίζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, είναι το βιωματικό, ο τρόπος, η ορθοπραξία, όχι ασφαλώς μόνο των ιερέων μας αλλά και των λοιπών όσων διακονούμε εντός του εκκλησιαστικού χώρου ή απλώς εκκλησιαζόμαστε. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι όπου λειτουργούν σεβάσμιοι ιερείς, αγαθοί και ταπεινοί διάκονοι του Χριστού μας - και είναι πολλά αυτά τα παραδείγματα - όχι απλά δεν ακούγεται το παραμικρό, αλλά ακόμη και τα μικρά παιδιά στέκουν με θαυμασμό, ήσυχο και αρχοντικό τρόπο εντός του ναού.

    Έχουμε γράψει και παλαιότερα ότι κάθε ερμηνεία και λειτουργική ή άλλη επεξήγηση, μπορεί να λαμβάνει χώρα την ώρα του σύντομου κηρύγματος, η θέση του οποίου είναι ευθύς αμέσως, μετά το ευαγγελικό ανάγνωσμα. Για κανέναν άλλο λόγο δεν διακόπτεται η ουράνια μυσταγωγία, ουδεπόποτε!

   Όσον, δε, αφορά τα παραδείγματα κάποιων ιερέων να ομιλούν και να "χαριεντίζονται" ή να χαιρετούν (αχ, αυτές οι δημόσιες σχέσεις...!) κατά τη διάρκεια της θυμιάτησης στην θ' ωδή, ή - ακόμη χειρότερα -  την ώρα της Θείας Κοινωνίας, ναι, καλύτερα  θεωρώ πως είναι ν᾿ αποφύγω να σχολιάσω! Εάν έχουμε συναίσθηση ότι παρών είναι ο ίδιος ο Χριστός, ο Κτίστης των απάντων, στην παναγία θέα του Οποίου φρίττουν άγγελοι και αρχάγγελοι και όλος ο ουράνιος κόσμος, ε, τότε, έχω την αίσθηση ότι καθείς εισέρχεται στη θέση του ησύχως, αβιάστως και ανεμποδίστως!

Σας ασπάζομαι,

Δημήτριος.

Η παραπάνω ανάρτηση αποτελεί μέρος του βιβλίου "Λειτουργικές Απορίες", τόμος Β', που κυκλοφορεί σύντομα!

Δείτε το βιβλίο "΄Λειτουργικές Απορίες", τόμος Α', που ήδη κυκλοφορεί, ΕΔΩ!

   

Γιατί νηστεύουμε Τετάρτη και Παρασκευή;

   

   Η νηστεία είναι η πρώτη εντολή του Θεού στον άνθρωπο. Ασφαλώς, διακρίνεται σε ποιοτική, ανάλογα με τα νηστίσιμα ή αρτύσιμα εδέσματα, αλλά και σε ποσοτική, καθώς, ας μη λοιδορούμε τους εαυτούς μας, δεν τηρείς νηστεία κάθε φορά που γεμίζεις την ακόρεστη γαστέρα σου, ακόμη και με αλάδωτες τροφές! Όσον, δε, αφορά τη νηστεία με υποκατάστατα εδέσματα, ας μην πούμε περισσότερα, έχουμε γράψει επ᾿αυτού, ουκ ολίγα, σε προηγούμενο τόμο (1).

Ειναι σωστό, όταν ιερουργεί Αρχιερέας, να γίνεται πανηγυρική απόλυση από της Ωραίας Πύλης και οι ιερείς κα οι διάκονοι να κοινωνούν το λαό από τη βορειοανατολική πλευρά του Ιερού Βήματος;

   Το βλέπουμε συχνά, κυρίως στα ιερές πανηγύρεις, όταν, δηλαδή, ιερουργεί Αρχιερέας. Ένεκα της λαμπρότητας της εορτής και της ημέρας της πανηγύρεως, ο Αρχιερέας, στο "Μετά φόβου, Πίστεως..." κοινωνεί με την επικουρία του διακόνου δυο - τρείς πιστούς και, ευθύς αμέσως, παραδίδει το Άγιο Ποτήριο στους λειτουργούς ιερείς. Απώτερος στόχος - τις περισσότερες φορές και περιπτώσεις, εάν όχι όλες - να γίνει χρονική σύντμηση της Θείας Λειτουργίας και να φθάσουμε γρηγορότερα στην Απόλυση. Αλήθεια, όμως, ποιος ο λόγος της σχεδόν μόνιμης και παντοτινής βιασύνης;

Ποια είναι η σωστή χρονική στιγμή ζώσης σταυροειδώς του οραρίου του διακόνου, κατά τη διάρκεια τελέσεως της Θείας Λειτουργίας;

     Ο διάκονος, πέρα από τα το στιχάριο (1) και τα επιμάνικα, φέρει ως ιερό άμφιο και το «οράριο» (2). Πρόκειται για μια στενόμακρη λωρίδα υφάσματος που φέρει επί του αριστερού του ώμου, της οποίας, η μια άκρη πέφτει εμπρός και η άλλη προς τα πίσω. Η άκρη προς τα εμπρός συμβολίζει την Καινή Διαθήκη, η δε προς τα πίσω, την Παλαιά Διαθήκη. Εισέτι, συμβολίζει τα φτερά και τις πτέρυγες των αγίων Αγγέλων, συμβολισμός που διαφαίνεται ξεκάθαρα, καθώς φέρει παραστάσεις αγγέλων ή, συχνότερα, φέρει ως παράσταση τον αγγελικό ύμνο «Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ...». Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό orare που σημαίνει "προσεύχεσθαι".

Είναι σωστό να μεταφέρεται "λειτουργικά-εορτολογικά" η εορτή ενός αγίου;

     Συνηθίζεται στην επαρχία ο προϊστάμενος ενός ιερού Ναού, στην καλύτερη περίπτωση με τη σύμφωνη γνώμη και των λοιπών μελών του εκκλησιαστικού συμβουλίου και των άλλων εφημερίων (εάν υπάρχουν συνεφημέριοι), να μεταφέρει την εορτή ενός αγίου, ως προς τις λατρευτικές εκδηλώσεις που πρόκειται να λάβουν χώρα. Ειδικότερα, προσμετρούνται η ημέρα της εβδομάδας (εργάσιμη ή μη), η περίοδος νηστείας, οι καιρικές συνθήκες κάποιες φορές (και όμως!), η διαθεσιμότητα των ανθρώπων που διακονούν εθελοντικά, καθώς πολλοί είναι εκείνοι, από τους εθελοντές-διακονητές, που κολλύονται να συνδράμουν, σε κάθε είδους διακονία, κατά τις εργάσιμες ημέρες. Πλην, όμως, υπάρχει κάποιο μέτρο, κάποιος κανόνας σχετικά με την "ελευθερία" της επιλογής της μετάθεσης της εορτής ή όχι;

"Καλός" άνθρωπος σημαίνει ταυτόχρονα και "καλός" χριστιανός;

     Φθάσαμε στο σημείο να χαρακτηρίζουμε κάθε άνθρωπο γύρω μας, να κρίνουμε, να θέτουμε και να φορτώνουμε "κοσμητικά" επίθετα σε όλους, σχεδόν, ανεξαιρέτως. "Καλός" χριστιανός, ο ένας, "καλός" άνθρωπος, ο άλλος, "έτοιμος" για τον Παράδεισο, κάποιος άλλος! Αλήθεια, από πότε "διανέμουμε" θέσεις στον Παράδεισο; Ταυτόχρονα, δε,  έχοντας, βέβαια, ως πεποίθηση, αγκαλιάσει την ιδέα ότι και εμείς ανήκουμε εκεί, άσχετα, εάν κάποιες φορές, δήθεν από περίσσευμα ταπεινώσεως, κλαψουρίζουμε πως είμαστε "ανάξιοι", πως είμαστε "ουτιδανοί" και "ταλαίπωροι" για μια τέτοια δόξα τιμή!

Ποια τυπική διάταξη τηρείται σε Συλλείτουργο ιερέων;

   

     Ίσως, η απάντησή μας στο θέμα αυτό να μην ήταν τόσο "πικρή" και "απότομη", ίσως, λέγω, εάν δεν είχαμε την "πολυτέλεια" να αντικρίζουμε σε κάθε ιερό Ναό και ιερή ακολουθία και άλλο τυπικό, άλλη τυπική σειρά και διάταξη να ακολουθείται και να οικειοποιείται. Αλήθεια, ποιος είναι υπεύθυνος για την τήρηση ή μη τήρηση του τυπικού σε μια ενορία; Ο οικείος Μητροπολίτης; Δεν αναμένω, προσωπικώς, και πολλά θαυμαστά αποτελέσματα! Ο προϊστάμενος του Ναού; Και, στην περίπτωση που είναι άγαμος, υποθέτω, υιοθετείται ένα "φιλομόναχο" μοναστηριακό τυπικό, ενώ, στην περίπτωση των εγγάμων, ακολουθείται ένα "κοσμικότερο;". Ερωτήματα και ζητήματα που γνωρίζουμε άπαντες καλώς, πλην, όμως, που δεν έχουμε την τόλμη και διάθεση ν᾿αντιμετωπίσουμε και να επιλύσουμε.

Επιτρέπεται να ψάλλει ο Επίσκοπος όταν χοροστατεί;

   Εάν θεωρήσουμε ότι η χοροστασία είναι συνυφασμένη με την κατάργηση του τυπικού των ιερών ακολουθιών και, δη, την αυτή κατάργηση της φυσικής παρουσίας των ιεροψαλτών, εν προκειμένω του πρωτοψάλτου, ενδεχομένως, η απάντηση στην ως άνω απορία να είναι θετική! Όμως, η αλήθεια και η εφαρμογή του τυπικού μάς οδηγεί σε άλλα συμπεράσματα. Άλλωστε, πρώτος απ᾿ όλους, δέον και πρέπον, να δίδει το "παράδειγμα" και να τηρεί το τυπικό ο Επίσκοπος! 

Είναι σωστή συνήθεια στις εκφωνήσεις του διακόνου ή ιερέα «Υπέρ του Αρχιεπισκόπου...», ο ιεροψάλτης να ανταποδίδει ως απάντηση με τη φράση «εις πολλά έτη Δέσποτα;»

   Ίσως, αναρωτηθεί ο φίλος αναγνώστης ότι πρόκειται για την υπερβολή της σχολαστικότητας! Ειδικότερα, στην περίοδο που οι ιεροί Ναοί είναι σχεδόν, άδειοι, είναι "υπερβολή" και "πολυτέλεια" ν᾿αναζητούμε την ειδική λεπτομέρεια! Πλην, όμως, κάθε λεπτομέρεια έχει την αυτή βαρύτητα με το "όλον", καθώς αναφερόμαστε στο τυπικό της Ορθοδόξου θείας Λατρείας.

Ποια είναι η σωστή τάξη που πρέπει να τηρούν ιερείς και ιεροψάλτες κατά τον Ν' ψαλμό, ευθύς αμέσως μετά την ανάγνωση του εωθινού Ευαγγελίου της Κυριακής;

   Πρόκειται για ένα ακόμη ζήτημα λειτουργικής και τελετουργικής τάξης. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι τηρούμε σχολαστικά και άβουλα όσα προτάσσονται, αλλά θελημένα και εκούσια, καθώς έτσι, συμβάλουμε στην εύρυθμη συνέχεια της ακολουθίας και, κυρίως, ακολουθούμε με ακρίβεια το λειτουργικό έθος και την ορθή τυπική διάταξη της Εκκλησίας μας.

Είναι σωστό να "παίρνουν καιρό" οι ιερείς εντός του ιερού βήματος;

   Πρωτίστως, δεν πρόκειται για ακολουθία. Δεν είναι λίγοι, βέβαια,  όσοι αντιτίθενται και υποστηρίζουν το αντίθετο. Καταχρηστικά και μόνο, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτήν ως "ακολουθία", μόνο και μόνο για να ξεχωρίζει ως διαδικασία και ως μιά αυτοτελής ενέργεια. Ακολουθία, όμως, δεν είναι.

Αφού κατά την Μεγάλη Είσοδο, ο άρτος και ο οίνος δεν είναι ακόμη καθαγιασμένα, γιατί ψάλλουμε " Ως τον βασιλέα των όλων...;"

   Η φράση «Ως τον βασιλέα των όλων υποδεξόμενοι» είναι η κατάληξη του "χερουβικού ύμνου", του ύμνου, δηλαδή, που ψάλλει ο χορός των ιεροψαλτών αργώς και μεγαλοπρεπώς. Κατά τη διάρκεια του ύμνου αυτού, ο ιερέας-λειτουργός διαβάζει την ευχή "Ουδείς άξιος...", θυμιατίζει και, ακολούθως, αιτείται συγχωρήσεως από το χριστεπώνυμο πλήρωμα, κάνοντας ελαφρά υπόκλιση προς το λαό. Δεν είναι, όμως, λίγες οι φορές που αντιμετωπίζουμε και βλέπουμε το "φαιδρό", τρόπον τινά, ο ιερέας να "αναμένει" αρκετά λεπτά, πολλές φορές, να ολοκληρώσει ο ιεροψάλτης την εμμελή εκτέλεση του χερουβικού ύμνου και, μαζί με αυτόν, και ολόκληρη η συνοδεία όσων διακονούν στο Ιερό βήμα, φέροντες λαμπάδες και θυμιατά...!

Είναι σωστό, λίγο πριν την ανάγνωση του αποστολικού αναγνώσματος, ο αναγνώστης-ιεροψάλτης να λαμβάνει τον Απόστολο από τα χέρια του Ιερέα-λειτουργού;

   Αποτελεί μία από τις πολλές καινοτομίες των ημερών μας. Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και λίγο πριν την ανάγνωση του αποστολικού αναγνώσματος, ο αναγνώστης- ιεροψάλτης, στο άκουσμα "Δύναμις" του τρισαγίου του ιερέα, από της ωραίας πύλης, κινείται προς αυτόν και λαμβάνει από τα χέρια του το βιβλίο με τα αποστολικά αναγνώσματα. Θα το επιστρέψει και θα το παραδώσει πάλι στα χέρια του όταν τελειώσει την ανάγνωση. Ακολούθως, ο ιερέας, ευλογεί τον αναγνώστη ή τον ευαγγελιστή διάκονο (εάν υπάρχει διάκονος) με τη φράση "Ειρήνη σοι", προσθέτοντας και άλλες επιμέρους φράσεις, όπως «και παντί τω λαώ», «τω αναγνώντι», «τω αναγνώσαντι» ("τω ευαγγελιζομένω" προς τον διάκονο) κ.ά. Πρόκειται για μια αντιεκκλησιαστική, αντιλειτουργική και απαράδεκτη συνήθεια, η οποία στερείται κάθε αναφοράς στην Ιερά μας λειτουργική και θεολογική Παράδοση.

Πώς πρέπει να αναγινώσκονται οι ευχές του ιερέα κατά την τέλεση των μυστηρίων της Εκκλησίας;

   Είχα γράψει και παλαιότερα - έχω την αίσθηση πως σήμερα είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε - ότι φθάσαμε στο σημείο να βλέπουμε σε κάθε ενορία και άλλο τυπικό, κάθε ιερέας - λειτουργός και διαφορετική σειρά στα τελούμενα εντός του Ιερού Ναού. Ασφαλώς, αναφέρομαι σε λεπτομέρειες, οι οποίες, όμως, είναι τόσο σημαντικές και βαρύνουσες θεολογικά και λειτουργικά. Μία απ᾿ αυτές είναι και η ανάγνωση των ευχών του ιερέα κατά την τέλεση των ιερών μυστηρίων και των ακολουθιών της Εκκλησίας μας. Πώς είναι ορθό να αναγινώσκονται; Μυστικώς ή εκφώνως και εις επήκοον του λαού;

Υπάρχει "ιδιωτική" Θεία Λειτουργία;

   Είναι μια συνήθεια που επικρατεί στην επαρχία. Πολλοί είναι εκείνοι που ζητούν από τον ιερέα να λειτουργήσουν και «ν᾿ανοίξουν» ένα εξωκκλήσι, κυρίως, κατά την ημέρα της εορτής του αγίου/αγίας που τιμάται ο ιερός Ναός και κατά τη διάρκεια του θέρους και των καλοκαιρινών διακοπών. Ο γράφων θυμάται, είναι αλήθεια, με περισσή νοσταλγία, ὀταν, κατά την εφηβική του ηλικία, διακονούσε ως ιεροψάλτης σε πολλές τέτοιου είδους "ιδιωτικές" Θείες Λειτουργίες στην επαρχία. Υπάρχει, όμως, "ιδιωτική" Θεία Λειτουργία; Είναι σωστό να τελείται ως "ιδιωτική;"