"Απομαγνητοφωνημένη ομιλία ¨Περί Νηστείας¨ του Δημητρίου Π. Λυκούδη"

Αγαπητοί ακροατές το θέμα της σημερινής εκπομπής είναι αφιερωμένο στη νηστεία. Στο πότε αλλά και με ποιο τρόπο να νηστεύουμε, στη θέση που έχει η νηστεία μέσα στη ζωή μας και ασφαλώς στη συνεισφορά που έχει στην προσπάθεια μας να προσεγγίσουμε και να συναντήσουμε τον Θεό. Ας τονίσουμε εξ αρχής ότι η νηστεία δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσο. Το μέσο που χρησιμοποιεί ο πιστός για να μπορέσει να τιθασσεύσει τα πάθη του, για να μπορέσει να εγκρατευθεί. Άλλωστε η νηστεία έχει να κάνει με την εγκράτεια και η εγκράτεια με τη νηστεία.

Νηστεία μας λέγουν οι Πατέρες δεν είναι τίποτα άλλο παρά η λήψη της ξηράς τροφής. Η δε εγκράτεια έχει να κάνει με την προσπάθεια του πιστού να τιθασσεύσει, να περιορίσει και να ελέγξει τις αισθήσεις του. Να μπορέσει να γίνει κύριος του εαυτού του. Ως προς τις ημέρες της νηστείας, όσες δηλαδή η Αγία μας Εκκλησία έχει οριοθετήσει και καθιερώσει, πέραν από τις συγκεκριμένες εβδομαδιαίες ημέρες της Τετάρτης και της Παρασκευής, την μεν Τετάρτη επειδή πρόδωσαν τον Χριστό μας, τη δε Παρασκευή επειδή τον σταύρωσαν, ο πιστός καλείται να βάλει τη νηστεία στη ζωή  του καθημερινά κι εκτός τις καθιερωμένες νηστείες. Καλείται να επιστρατεύσει την εύδια  νηστεία με την έννοια της εγκρατείας. Δηλαδή όχι να στραφεί σε περισσότερη άσκηση και νηστεία αλλά να δώσει σπουδαιότητα και προτεραιότητα στην εγκράτεια, η οποία πρέπει και ασφαλώς οι Πατέρες μάς προτρέπουν, να έχει  ίσως το σημαντικότερο ρόλο, τη σημαντικότερη θέση στην καθημερινότητα μας.

Κι εκεί  μαζί με τη νηστεία, μαζί με τη φιλοξενία έρχεται η αγάπη, που πολλές φορές, όπως  γνωρίζουμε από τα συναξάρια των Πατέρων, ένεκα της αγάπης καταλιμπάνεται η νηστεία. Διαβάζουμε από το γεροντικό: «Δύο ξένοι μοναχοί επισκέφτηκαν κάποιον γέροντα μια νηστήσιμη ημέρα. Εκείνος τους υποδέχτηκε πρόθυμα και τηρώντας τον κανόνα της φιλοξενίας έφαγε μαζί τους ό,τι ετοίμασε γι’ αυτούς: αρτύσιμο φαγητό. Κατόπιν τους εξήγησε πως η νηστεία έχει μεν τον μισθό της αλλά εκείνος που καταλύει χάρη των φιλοξενουμένων λαμβάνει  δύο μισθούς. Έναν μισθό γιατί κόβει το θέλημα του για τον αδερφό του, αλλά  κι έναν δεύτερο  μισθό γιατί τηρεί την εντολή της αγάπης. Καμιά φορά αναρωτιούνται πολλοί: «Εάν έχω προσκληθεί κάπου  σε μια κοινή τράπεζα και είναι ημέρα νηστήσιμη, πρέπει να ομολογήσω έμπροσθεν πολλών ότι νηστεύω; Δεν είναι ομολογία αυτό άμα το κάμω; Η μήπως δεν πρέπει να δείξω ότι νηστεύω. Διότι και ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός μας λέγει ότι όταν νηστεύεις να μη δείχνεις σκυθρωπός.  Απεναντίας να νίψεις, να περιποιηθείς τον εαυτό σου για να δείξεις ότι δεν είσαι κατάκοπος και καταβεβλημένος από την άσκηση.»

Η απάντηση λοιπόν που πρέπει να δώσουμε στο αν είναι ομολογία να κάνεις γνωστό ¨τοις πάσι¨ εκεί που θα έχεις προσκληθεί εάν νηστεύεις ή όχι,  ξεκινά και καταλήγει στο πετραχήλι του πνευματικού σου.  Εσένα του δικού σου  κι εμένα του δικού μου πνευματικού. Και αντιλαμβάνεστε ότι αυτά τα θέματα  τα πνευματικά, τα της νηστείας, τα της προσευχής, πέραν του ότι  ακολουθούν κάποιες γενικές οδηγίες τις οποίες η Αγία μας Εκκλησία ποιμαντικά, καλώς θέσπισε, οριοθέτησε και καθιέρωσε, δεν υπόκεινται όμως σε γενικούς κανόνες και δε μπορούμε να ακολουθήσουμε την πεπατημμένη επειδή έτσι γίνεται συχνά και πολλάκις.  Λέγει πολύ όμορφα ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Νηστεία είναι μια εκούσια στέρηση της τροφής που αποβλέπει όμως στην  εξάσκηση,  στην επιβολή και κυριαρχία  πάνω στον εαυτό σου». Αυτό που τονίσαμε στην αρχή. Να κυριαρχήσεις πάνω στον εαυτό σου γιατί αυτός που επιβάλλεται στο φαγητό μπορεί εύκολα  να επιβληθεί και σε οποιαδήποτε άλλη επιθυμία του. Ασφαλώς και η στέρηση αυτή είναι φυσικό να προξενεί κάποιο πόνο, ωστόσο  αυτός ο πόνος  μεταβάλλεται σε χαρά με τη σκέψη πως είναι κόπος που κατεργάζεται τη λύτρωση από τα πάθη. Είναι κόπος που κατεργάζεται, θα λέγαμε, την προσπάθεια του ανθρώπου να ζήσει ¨εν Χριστώ¨. Να ζήσει την αθάνατη ζωή. Το υποστήριζε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναφερόμενος στη σπουδαιότητα και στην τεράστια σημασία της νηστείας. Και λέγουν πολλοί σήμερα: «Δεν είναι το φαγητό, άλλα είναι», για να συμπληρώσει ο άγιος  γέροντας Παΐσιος ο αγιορείτης: «Μα είναι δυνατόν να μπορείς να κερδίσεις τα άλλα και να μην ξεκινήσεις από τη νηστεία που στα μάτια σου θεωρείται εύκολη; Αλλά γι’ αυτό δεν ξεκινάς να νηστεύεις. Διότι δεν είναι εύκολη. Δεν μπορείς να πεις όχι στον εαυτό σου και στο θέλημα σου. Διότι δεν έχεις την πνευματικότητα να στερηθείς έστω μια ημέρα κάτι, το οποίο ο λογισμός και η επιθυμία σου επιθυμεί». Ο εαυτός σου επιθυμεί και δεν μπορείς ν΄ αρνηθείς και ν΄ αντισταθείς σε αυτόν τον λογισμό. Όμως αξιώνεσαι ότι μπορείς να παλέψεις με τα άλλα πάθη, τα οποία είναι πολύ περισσότερα και ακόμη δυσκολότερα και χρειάζονται κι άλλες παραμέτρους για να αγωνιστεί και να παλέψει πάνω σε αυτά ο άνθρωπος. Και ας μην ξεχνούμε, μας υπενθυμίζει ο Ιερός Χρυσόστομος, ότι η νηστεία είναι η πρώτη εντολή του Θεού στους πρωτόπλαστους. Είναι η πρώτη εντολή στον άνθρωπο. Λέγει πάλι ο Ιερός Χρυσόστομος: «Πόσο οξύμωρο, πόσο αμφίσημο, πόσο ποταπό είναι να νηστεύεις την τροφή αλλά να επιδίδεσαι σε κάθε άλλο πάθος». «Πόσο παράξενο και πόσο οξύμωρο είναι, λέγει ο ΄Αγιος Ισαάκ ο Σύρος,  να κρατάς το λάδι της Τέταρτης και της Παρασκευής, αλλά να μην κρατάς τη γλώσσα σου». Να νηστεύεις από τις τροφές αλλά να μην νηστεύεις  από τις σκέψεις και τους πονηρούς λογισμούς! Πόσο οξύμωρο και παράξενο είναι να νηστεύεις από το φαγητό αλλά να μην νηστεύεις από την κενοδοξία και τον  εγωϊσμό, που όλους μάς γυροφέρνει και κερδίζει έδαφος και του δίνουμε δικαιώματα κι έρχεται κι εγκαθιδρύεται εντός μας. Νά γιατί  η νηστεία και η εγκράτεια είναι σπουδαία. Μας έλεγε ενθυμούμαι ο γέροντας Ιωσήφ ο Βατοπεδινός: «Η νηστεία είναι ένα μεγάλο σφυρί που χτυπάς τα πάθη και αν με γεμάτο στομάχι προσεύχεσαι,  η προσευχή σου φτάνει μέχρι το ταβάνι. Εάν με νηστεία προσεύχεσαι μπορεί να φτάσει και περισσότερο», έλεγε και μειδιούσε.

Αλλά ας το αντιληφθούμε κι εγώ κι εσείς και όλοι μας, ότι νηστεία σημαίνει συνδυασμός και παραλληλισμός. Νηστεύω από την τροφή πρωτίστως, όμως νηστεύω και στα αυτιά, νηστεύω και στα μάτια και στη γλώσσα,  νηστεύω και στα πάθη και σε όλες μου τις αισθήσεις. Νηστεύω και αγωνίζομαι. Αυτό είναι και το νόημα της εγκράτειας. Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα της νηστείας. Η προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασσεύσει τα πάθη. Η προσπάθεια να κυριαρχήσεις στον ίδιο σου τον εαυτό. Τότε γιγαντώνεται η εγκράτεια και η νηστεία. Τότε έχουν αξία. Διότι ως μέσο έχουν αποτέλεσμα. Διότι ως μέσο παράγουν αποτέλεσμα. Το δε αποτέλεσμα ως γνωρίζουμε όλοι δεν είναι άλλο παρά η θέωση του πιστού. Ο αγιασμός. Ας μην κάνουμε λοιπόν τη νηστεία αυτοσκοπό και αποτέλεσμα. Ήταν και είναι πάντοτε μέσο η νηστεία. Άκρως, ασφαλώς παραγωγικό μέσο και ορθόπρακτο. Οι Άγιοι Πατέρες βίωσαν τη νηστεία, εγκρατεύθηκαν σε υπέρμετρο βαθμό με υπέρλογα μέσα και γνωρίζουν, έπαθαν και διδάχτηκαν τα αποτελέσματα της νηστείας που ας το  θυμόμαστε πάντοτε: ήταν και είναι το μέσο για να δυνηθεί ο άνθρωπος, να αγιασθεί και να καταφέρει να χαριτωθεί  μέσα στην Εκκλησία. Αυτό είναι και το  νόημα της νηστείας: η εγκράτεια για τον αγιασμό μας.

Λέγει ο Μέγας Φώτιος: «Νηστεία αποδεκτήν απο τον Θεό είναι αυτή που μαζί με την αποχή των βρωμάτων συνδυάζεται και με την αποστροφή προς τα αμαρτήματα. Την αποστροφή απο τον φθόνο, το μίσος, τη συκοφαντία. Τη λοιδορία,  τη φλυαρία, αλλά και τόσα άλλα. Αυτός που ακολουθεί την αληθή νηστεία, αυτήν που πραγματικά ο Θεός λογαριάζει, οφείλει με όλη τη δύναμη της ψυχής του, με όλη την προθυμία του να απομακρύνεται απ΄ όλα αυτά, να παραμένει απόρθητος και ασάλευτος στις επιθέσεις που μηχανεύεται ο διάβολος. Αυτός που νηστεύει από τροφές, αλλά δεν εγκρατεύεται από τα πάθη που αναφέραμε, μοιάζει με εκείνον που έβαλε λαμπρά θεμέλια στο σπίτι, όμως αφήνει να συγκατοικούν μαζί του σε αυτό φίδια, σκορπιοί και έχιδνες. Διότι, όπως ακριβώς στην περίπτωση εκείνου του σπιτιού η τοποθέτηση των καλών θεμελίων γίνεται θανατηφόρα παγίδα σε αυτούς που μπαίνουν μέσα και εισέρχονται, αφού τα ερπετά μένουν μέσα κι επιτίθενται με το ύπουλο δηλητήριο τους, έτσι και ο άνθρωπος εκείνος που στη νηστεία θεμελίωσε την υπόληψη του μεταξύ των ανθρώπων μέσα του,  όμως περιθάλπει τις θηριόμορφες κεφαλές των παθών, προξενεί βλάβη και μόνο βλάβη σε όλους όσους συναναστρέφεται».

 Η νηστεία, λέγουν οι Πατέρες, προστατεύει κάθε αρετή,  διακρατεί την κάθε αρετή. Και λειτουργεί μαζί με την εγκράτεια πάντοτε παρακλητικά. Στηρίζει και οικοδομεί την αρετή. Η νηστεία είναι η αρχή του πνευματικού αγώνα. Είναι το στεφάνι αυτών που εγκρατεύονται. Είναι το κάλλος της παρθενίας και του αγιασμού,  η λαμπρότητα της σωφροσύνης. Η νηστεία διδάσκει τη  ησυχία αλλά και προηγείται όλων των καλών έργων. Και λέγει ακόμη ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος:  «Χωρίς νηστεία κανένας  δεν μπόρεσε ποτέ να κατορθώσει   καμία αρετή». Η νηστεία είναι η αρχή και το θεμέλιο, και όσα  κτίσεις  πάνω σε αυτό το θεμέλιο δεν πέφτουν, δεν γκρεμίζονται, επειδή κτἰστηκαν πάνω σε στερεά πέτρα. Αν όμως αφαιρέσεις αυτό το θεμέλιο της νηστείας και  τοποθετήσεις τον χορτασμό, τον κορεσμό, τις αισχρές επιθυμίες,  τότε παρασύρονται οι αρετές από τους λογισμούς, από τον ποταμό των παθών, όπως η άμμος γκρεμίζεται και μαζί με την άμμο ακολουθεί και η τελική διάλυση και γκρεμίζεται όλο το οικοδόμημα των αρετών. Γι’ αυτό να  επιστρατεύουμε τη νηστεία και την εγκράτεια. Για να κατορθώσει ο πιστός να βάλει αρχή μετανοίας. Για να κατορθώσει να κτίσει το οικοδόμημα των αρετών.

Αλλά ως τονίσαμε, η νηστεία για να είναι νηστεία και να έχει αποτέλεσμα πρέπει να λαμβάνει χώρα με σωστό, με ορθόδοξο και με ορθόπρακτο τρόπο. Κι αυτός ο τρόπος είναι η αφάνεια, η ησυχία, η νηστεία της τροφής να λειτουργούν δευτερευόντως και να προτάσσεται η νηστεία των οφθαλμών και του στόματος και των παθών και των αισχρών και των πονηρών λογισμών. Λέγει ο Ιερός Χρυσόστομος: «Συνάντησα πολλούς που δεν έτρωγαν, δεν κατέλυαν, αλλά έκαναν τεράστιους αγώνες πνευματικούς. Έκαναν υπέρμετρους νηστευτικούς αγώνες και ασκήσεις και όμως άφηναν τον εαυτό τους και τις αισθήσεις και τον λογισμό ελεύθερο.  Γι’ αυτούς  γράφτηκε εκείνο το ότι μοιάζουν σαν ένα δοχείο το οποίο κανείς προσπαθεί το γεμίσει αλλά αυτό με διάφορες εξόδους περιχύνει όσα εμείς προσπαθούμε μέσα σε αυτό να βάλουμε. Είναι σαν να προσπαθούμε να γεμίσουμε ένα δοχείο κι αυτό συνέχεια να αδειάζει, να αδειάζει έτσι ώστε και κόπος να υπάρχει και αποτέλεσμα να μη φέρει αυτός ο κόπος».

Η νηστεία αν δεν γίνεται με καλό τρόπο δεν αποφέρει αποτέλεσμα, αλλά ζημιώνει τον πιστό διότι ασφαλώς παρεισφρύει η φιλοδοξία και η οίηση. Υπεισέρχεται θα λέγαμε ο εγωϊσμός και ο πονηρός λογισμός της φιλαυτίας. Αγωνίζεσαι, δηλαδή τον καλό νηστευτικό αγώνα αλλά εκείνη τη στιγμή κατακρίνεις τον αδελφό σου γιατί δε μπορείς, δεν αντέχεις   στον αγαθό λογισμό για εκείνον. Αυτή η νηστεία δεν είναι νηστεία και ζημιώνει και κολάζει τον άνθρωπο. Γι’ αυτό αναφερόμαστε πάντοτε στην εγκράτεια με τη νηστεία. Και γι’ αυτό τονίζουμε αυτό που είπαμε και από την αρχή. Το μέσο  είναι η νηστεία δεν είναι ο αυτοσκοπός. Είναι το μέσο. Έλεγε ο Γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης χαριτωμένα: «Δεν υπάρχει πνευματική ζωή χωρίς νηστεία. Και δεν μπορείς να ξεκινήσεις πνευματική ζωή, και δεν μπορείς να γευθείς πνευματική ζωή αν δεν νηστεύσεις, εάν δε εγκρατευθείς».

Αυτή είναι και η βασική  πνευματική μας μέριμνα. Η νηστεία από κοινού με την  εγκράτεια να ανδρώσουν πνευματικά, να σμιλεύσουν τον εαυτό μας. Η νηστεία και η εγκράτεια από κοινού, ευχή και προσευχή όλων μας. Να αποτελέσουν το στέρεο οικοδόμημα πάνω στο οποίο κτίζουμε και θα κτίσουμε τα οικοδομήματα των αρετών, να αποτελέσουν η νηστεία και η εγκράτεια το μέσον για να μπορέσουμε να αγωνιστούμε πνευματικά, για να μπορέσουμε να αγαπήσουμε τον συνάνθρωπο μας, για να μπορέσουμε να αγαπήσουμε την Παναγία Τριάδα και να αξιωθούμε κατ' οικονομίαν της Ουρανίας Βασιλείας. Αμήν.