Εις μαρτυρικός Πατριάρχης αρέμβαστος και εγγυητής της Επαναστάσεως του 1821

Του Δημητρίου Π. Λυκούδη

Θεολόγου, Φιλολόγου, Ιστορικού

    Κυριακή των Βαΐων του 1821. Ο Υψηλάντης προτρέπει τον άγιο Γρηγόριο τον Ε' (1749-1821) Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, να εγκαταλείψει την Πόλη για να σωθεί από τη μανία των Τούρκων. Εκείνος, παρά τις εξορίες και κακουχίες που είχε υποστεί, αρνείται και λέγει: «Σήμερα, Κυριακή βαϊοφόρος, θα φάμε ψάρια και αύριο θα φάνε τα ψάρια εμάς!». Την επόμενη Κυριακή του Πάσχα, οι Τούρκοι τον εκρέμασαν στη μεσαία Πύλη του Πατριαρχείου και τον άφησαν εκεί προς παραδειγματισμό των υπολοίπων ελλήνων, για τρεις ημέρες. Έπειτα, έσυραν το ιερό του λείψανο και το πέταξαν στη θάλασσα. Το λείψανο περισυνέλεξε ελληνικό πλοίο (με ρωσική σημαία) κοντά στην περιοχή του Γαλατά. Από εκεί το μετέφεραν στην Οδησσό, όπου και παρέμεινε έως στα 1871. Ήταν Απρίλιος του ίδιου έτους, όταν το ιερό λείψανο κατέφθασε στον Πειραιά. Ένα χρόνο, σχεδόν, αργότερα, 25 Μαρτίου 1872, με δαπάνη του μεγάλου ευεργέτου Γεωργίου Αβέρωφ, στήθηκε ο αδριάντας του μαρτυρικού Πατριάρχη στη δεξιά γωνία της προσόψεως του Πανεπιστημίου Αθηνών.

"Αναμνήσεις ενός φυλακισμένου" (β')

"Αναμνήσεις ενός φυλακισμένου..."(β')

του Δημητρίου Π. Λυκούδη

(Συνέχεια από το προηγούμενο...)

               «Μη θαρρείς πως οι φυλακισμένοι είναι άνθρωποι ξεχωριστοί από εμάς», με είχε συμβουλέψει ένας παλαιός σωφρονιστικός υπάλληλος, από εκείνους που κάθε κουβέντα τους ισοδυναμεί με τόμους σοφίας και γνώσης του κόσμου ολάκερου. «Κάθε άλλο! Καταλαβαίνουν οι περισσότεροι, σχεδόν με ένα βλέμμα όσα ζητάς και όσα προσβλέπεις επάνω τους. Ξέρουν, αντιλαμβάνονται με "κλειστά" μάτια  τα πάντα γύρω τους. Και όσοι δεν αντιδρούν, να θυμάσαι ότι βαριεστημένα λειτουργούν, αδιάφορα, με τόση πίκρα και απογοήτευση θρονιασμένη μέσα τους».

               Είναι αλήθεια πως αδυνατούσα, τόσο εγώ όσο και τα περισσότερα Μέλη του Συλλόγου μας, να βρω τον πλέον κατάλληλο τρόπο προσέγγισης, κάθε φορά που επισκεπτόμασταν μια φυλακή. Ο φόβος μου μήπως και απογοητεύσω όσους φυλακισμένους αδελφούς, μήπως και δεν κατορθώσω να πάρω μαζί μου φεύγοντας, κομμάτι της πικρίας τους, κομμάτι του Σταυρού τους, "έδενε" τα χέρια μου, έπνιγε και κόμπιαζε όσες σκέψεις είχα προετοιμάσει, όσα λόγια σκάρωνα καθ᾿ οδόν για να μοιραστώ μαζί τους. Γρήγορα, όμως, αντιλήφθηκα ότι εκεί, στο χώρο τους, μέσα στις φυλακές τους, εκεί τα λόγια δεν έχουν αξία, σχεδόν καμιά! Εκεί ομιλούν τα βλέμματα, οι καρδιές αντηχούν, ο πόνος μερίζεται σιωπηλά, νωχελικά, ανθρώπινα...!

               Ένα κελί να δυνηθεί, αν μπορέσει κάποτε, να απαλύνει τους στεναγμούς και πόνους σου! Και κάθε φορά που θα φεύγεις, που θα παίρνεις τη ρότα της επιστροφής, πικρόχολα για όσα έζησες κατά την επίσκεψή σου εκεί, "εικόνες" Θεού, ζωντανοί άνθρωποι, κάποιες φορές πιότερο "ελεύθεροι" από την προσωπική μας φυλακή του νου και της καρδιάς, θα παραμένουν εκεί, μη έχοντες κάτι διαφορετικό να επιλέξουν, κάτι αλλιώτικο για να καταπιαστούν. Και θα αναμένουν - ποιός ξέρει, αλήθεια! - την επόμενη επίσκεψη ενός αγνώστου, θα αναμένουν άνθρωπο να τους αναζητήσει, θα αναμένουν με προσμονή και καρδιακή λαχτάρα δυνατά να ακούσουν τ᾿ όνομά τους από τα μεγάφωνα των φυλακών, την αυστηρή και παγερή φωνή ενός φύλακα να προστάζει αυστηρά: «Οι τάδε.......επισκεπτήριο...».

               Οι επισκέψεις μου στις Φυλακές στάθηκαν για εμένα το μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο στην καριέρα μου, το μεγαλύτερο σχολείο της ζωής μου. Τόση σοφία και γνώση, να θυμάσαι, δε χωρούν, δεν καταδέχονται να στοιβαχθούν μέσα στην κάθε λογής ανθρώπινη και κοσμική γνώση. Μάλλον, δε, χωρούν θαρρώ σε στίχους ωσάν του ποιητή, που, τόσο νωρίς, δεν άντεξε τη φυλακή της ψυχής του:   

«Καλέ μου, σιγανά θα σού μιλούσα,

θα σού ᾿λεγα πως όλοι μ᾿ εμισήσαν,

πως ρεύοντας το δρόμο μου ετραβούσα,

διωγμένος κάθε μέρα απ᾿ τους ανθρώπους,

μην ξέροντας ποιοί τόποι μ᾿ εκρατήσαν,

μην ξέροντας σε ποιούς πηγαίνω τόπους».

(Συνεχίζεται...)

Το παρόν δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Τα Νέα του Συλλόγου μας", αρ. φύλ. 02, Φεβρουάριος 2018, 02, που κυκλοφορεί μηνιαίως δωρεάν και σε έντυπη μορφή. Περισσότερες πληροφορίες κ. Δημ. Λυκούδης (6948038461)

Ο ερωτισμός του Παπαδιαμάντη

Υπό Δημητρίου Π. Λυκούδη,

Θεολόγου - Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών

          Εδώ και χρόνια γράφω και υποστηρίζω ότι ο πλέον αδόκιμος όρος για να χαρακτηρίσει κάποιος τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη είναι η λέξη «κοσμοκαλόγερος». Ο Παπαδιαμάντης, εάν μπορούμε να τού αποδώσουμε τον ως άνω όρο, έστω καταχρηστικά, αυτό δυνάμεθα να το κάμνουμε μόνο και μόνο ως αποτέλεσμα, ως απόρροια, δηλαδή, του ενεργήματος που λέγεται "ζωή" και ουδέποτε ως ενέργεια, ως τρόπο δηλαδή βιωματικής καθημερινότητας. Άλλωστε, πόρρω απέχει η εγκόλπωση της ένδειας και φτώχειας με την ενατένιση και τελική συμπόρευση του ερωτικού στοιχείου.

          Με άλλα λόγια, έχω την αίσθηση ότι θα ήταν ευκρινέστερος ο όρος «κοσμοκαλόγερος» στην περίπτωση που θα χαρακτήριζε την, πράγματι, παντελώς απέριττη καθημερινότητα του μεγάλου λογοτέχνη και σε καμία περίπτωση την καλλιέργεια του ερωτικού του συναισθήματος, που, ούτως ή άλλως, δεν έπαψε ουδεπόποτε επί της γης, να τον συνέχει και καθοδηγεί.

"Νεοέλληνες της Δύσης"

Δημήτριος Λυκούδης,
Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

    Ενας από τους μύθους του Αισώπου, υπό τον τίτλο «Ταώς και Κολοιός» (Παγώνι και Καλιακούδα), έχω την αίσθηση, πολλά έχει να μας διδάξει, ακόμη και σήμερα, όσους από εμάς αντικρίζουμε με έμπονα δάκρυα το κατάντημα και το πνευματικό τέλμα της ελληνικής παιδείας, της γλώσσας, του πολιτισμού μας εν γένει. «Σε σύσκεψη των πουλιών για εκλογή βασιλιά, το παγώνι είχε την αξίωση να βγάλουν αυτό βασιλιά τους, επειδή είναι όμορφο. Κι ενώ τα πουλιά ήταν έτοιμα να το κάμουν, η καλιακούδα είπε: “Αν, όμως, τον καιρό που θα έχεις εσύ τη βασιλεία μάς κυνηγά ο αετός, πώς θα μας προστατέψεις;”. Ο μύθος σημαίνει πως δεν είναι αξιοκατάκριτοι όσοι, προβλέποντας τους μελλοντικούς κινδύνους, φυλάγονται προτού να πάθουν» («Αισώπου Μύθοι», εκδ. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1950, σελ. 143).

Η θρησκευτικότητα του Παπαδιαμάντη

Υπό Δημητρίου Π. Λυκούδη
Θεολόγου - Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών

Περιοδικό Εστία. Χριστούγεννα 1941. Ένα ολόκληρο τιμητικό αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Γράφουν πολλοί σε αυτό…
Ξεχωρίζω ένα ποίημα του Σικελιανού, στην αρχή, ως αρχή επαίνου στον άνθρωπο και συγγραφέα Παπαδιαμάντη, ως αρχή επαίνου στην Ελλάδα: «Καί νά, που ως σήμερα με κείνα τα γραφτά του αγάλλεται η Σιών, και στο πλευρό της, παλιά και νέα, σκιρτά κρυφά η Ελλάδα, κάποιοι από μας οπούμαστε ενωμένοι από τη βαθειά τη λάτρα της Αμπέλου της ζωντανής, όπου πλατειά᾿ ναι και μεγάλη μα λιγοστά τ᾿ αληθινά τα κλήματά της, σ᾿ευλαβικό Μνημόσυνο κινώντας μαζί, το μονοπάτι παίρνουμε τ᾿ ακρογιαλίσιο της Σκιάθου, που απ᾿ το ξωκκλήσι τ᾿ Άη- Νικόλα του λιμανιού ως με κάτου κατεβαίνει την ταβέρνα, κι᾿ εκεί, ενώ γύρα μας μυρόβλητο ανασαίνει παντούθε το νησί, απ᾿ το κύμα κι᾿ απ᾿ το φύκι, κι᾿ από τα πεύκα κι᾿ απ᾿ τα ρείκια, με το βαθὐ ποτήρι μας γιομάτο από της νέας μας της σοδειάς το γιοματάρι, ορθοί, στον ίσκιο του μπροστά, για μια στιγμή, με το ποτήρι αυτό στο χέρι, τού ζητάμε, αν ευδοκεί, να το τσουγκρίσουμε με το δικό του»(1).

Γλωσσολογικό Εργαστήρι

   Γλωσσολογικό Εργαστήρι: μία νέα προσπάθεια του ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ να μας μυήσει στον όμορφο κόσμο των λέξεων και των ορισμών¨

Πατήστε εδώ: http://theologikospoudastirio.webnode.gr/products/%22%CE%B3%CE%BB%CF%89%CF%83%CF%83%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%22/

Βανδαλισμοί και ευτελισμός

Βανδαλισμοί και ευτελισμός

Δημήτριος Λυκούδης,

Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

          Όταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, Φλεβάρη του 1822, πήγε πρώτη φορά στην Ανατολική Ελλάδα κ᾿ έσμιξε τον Ανδρούτσο, τού είπε: «Καπετάν Οδυσσέα, θαυμάζω την επιρροήν σου, και όταν γίνη το Έθνος θα σε κάμω στρατηγόν». Ο Οδυσσέας αποκρίθηκε: «Πρίγκηπα, εδώ δεν ήρθαμε να μοιράσουμε γαλόνια. Όταν εμείς οι Καπεταναίοι φκειάσουμε το Ρωμαίϊκο, εγώ θα σε κάνω υπασπιστή μου» (περ. "Χρυσαλλίς, 1865, σελ. 258)

          Είναι ιστορικό ανέκδοτο του χθες, πλην όμως, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, έχει εφαρμογή, λαμβάνει σάρκα και οστά, φωνασκεί και κωφεύει, ανάλογα με τη περίσταση. Είναι μία ανέστια παραλλαγή όσων βανδαλισμών συνέβαιναν και συμβαίνουν γύρω μας και ανάμεσά μας. Βανδαλισμοί σε όσα ιερά και όσια της Πίστεως και της Πατρίδας μας. Βανδαλισμοί επί των άμοιρων και νιρβανικών συνθηκολογημένων ψυχών μας.

          Δεν είναι υπερβολή να σημειώσω ότι οι ως άνω βανδαλισμοί, μάρτυρες των οποίων γίναμε και πάλι τις προηγούμενες ημέρες στο κέντρο των Αθηνών, έχουν χαρακτήρα οξύμωρο. Πρωτίστως, έχουν και εμφορούνται από μία ανθελληνική και απάνθρωπη απόρροια και μυρουδιά. Αντίδραση δήθεν στην απουσία δράσης, ευτελής αντίλογος σε έναν παρανοϊκό και χαμερπή λόγο. Κατά δεύτερον, "τιμη και δόξα" σε όσους από εμάς διδάξαμε, γαλουχήσαμε, ανδρώσαμε και κατευθύναμε τα παιδιά αυτά στον απόλυτο ευτελισμό του εαυτού τους, στον απόλυτο ευτελισμό των προσώπων μας.

          Κάθε βανδαλισμός, κάθε ασχημοσύνη είναι η αποτύπωσή μας, ο καθρέφτης μας, το "αίμα" μας. Γιατί, ακόμη και αν δεν, ομολογουμένως, διδάξαμε στα παιδιά μας τους βανδαλισμούς, παρά ταύτα, δεν εφροντίσαμε να τους εμφυσήσουμε ορθόπρακτα τον αντικείμενο σεβασμό του προσώπου, την καθολική αποδοχή της ετερότητας, την αρμονική και δη, ειρηνική, ως αρμόζει σε αληθινά ανθρώπινα πρόσωπα, συνύπαρξη και συνοδοιπορία.

          «...Η ακοή αυτών κάποτε εν ώραις σοβαρών σπουδών ταράττεται. Η μυστική βοή τούς έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων. Καί την προσέχουν ευλαβείς. Ενώ εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί» (Κ. Καβάφη, Άπαντα Ποιητικά, Αθήνα 2004, σελ. 69).

          Σε άλλους ανήκουν οι βανδαλισμοί, λοιπόν, και σε άλλους πρέπει ο τίτλος των "βανδάλων". Και αναζητούν οι νέοι, τα παιδιά μας νωχελικά, εγκλωβισμένα διέξοδο! Αναζητούν ορόσημο να δουν, "παράθυρο" ζητούν να φτιάξουν, ιδανικά ορέγονται γύρω από το μνημείο του "Άγνωστου στρατιώτη"...!

         

Ο Γάμος στην Αρχαία Ελλάδα

Δημήτριος Λυκούδης,
Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα

     Ο γάμος και η γαμική κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα δεν μπορεί να εξεταστεί και να μελετηθεί, εάν, πρωτίστως δεν εξετάσουμε τη θέση της γυναίκας και τα δικαιώματά της πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του γάμου. Στην αρχαία Αθήνα η μόνη εξουσία που φέρει η γυναίκα είναι η επιβολή της απέναντι στους δούλους και στο υπηρετικό προσωπικό. Άλλωστε, στην Αθήνα οι γυναίκες δεν είχαν περισσότερα πολιτικά και δικαστικά δικαιώματα από τους δούλους. Μέσα στο σπίτι, όμως, καθώς ο άνδρας απουσιάζει και είναι απασχολημένος μονίμως με εξωτερικά θέματα της οικίας του, η γυναίκα - "δέσποινα" δεσπόζει και κυριαρχεί. Δεν είναι τυχαίο ότι τα κορίτσια πριν τον γάμο είναι ακόμη περισσότερο εξαρτημένα από την πατρική τους οικογένεια. Δεν έχουν δικαίωμα και δεν μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα και να συναναστρέφονται νέους, γι᾿αυτό και είναι περιορισμένα σε έναν ειδικό χώρο του σπιτιού που προορίζεται για τις γυναίκες, τον γυναικωνίτη (1).
     Τα νέα κορίτσια διδάσκονται από τις μητέρες και γιαγιάδες τους υφαντική, δουλειές και εργασίες του σπιτιού που σχετίζονται με τον καλλωπισμό του και την καθαριότητα, πλέξιμο κ.ά. Βέβαια, ούτε λόγος να γίνεται για την παρουσία τους στα δημόσια θεάματα ή κοινή δημόσια ζωή, καθώς ο μόνος λόγος που επέτρεπε την εμφάνισή τους στην καθημερινότητα του δημόσιου βίου ήταν οι διάφορες θρησκευτικές εορτές και αυτό μόνο και μόνο για να συμμετάσχουν στην πομπή της εορτής, πάντοτε ασφαλώς, ξεχωριστά από τη χορεία των ανδρών.
     Η νέα γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα δεν είχε λόγο για το πρόσωπο που θα παντρευόταν. Αυτή η απόφαση ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα του πατέρα ή κηδεμόνα της, παππού της ή αδελφού , εάν δεν υπήρχε εν ζωή ο πατέρας της. Άλλωστε, ο νέος παντρευόταν με μοναδικό και απώτερο στόχο να κάνει παιδιά, να κάνει οικογένεια. Μία νέα γυναίκα λοιπόν, αυτόν τον σκοπό καλούνταν να εκπληρώσει και να υπηρετήσει ισόβια: να κάνει παιδιά και να τα φροντίζει εσαεί (2).
     Οι περισσότεροι νέοι παντρεύονταν από κοινωνική και θρησκευτική συμβατικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως, ταυτόχρονα, ο γάμος ήταν κάτι που τους άρεσε ιδιαίτερα. Άλλωστε, τόσο στην αρχαία Σπάρτη αλλά και στην Αθήνα, τους ανύπαντρους τους τιμωρούσαν διά νόμου, ενώ, στη δεύτερη περίπτωση της πόλεως των Αθηνών, ο ανύμφευτος άνδρας ήταν παράδειγμα προς αποφυγή. όλοι τον κατηγορούσαν, τον απαξίωναν, τον παραμέριζαν. Όσον αφορά τα ερωτικά συναισθήματα ούτε λόγος! Αν αναδύονταν θα ήταν πολύ αργότερα του γάμου και κανείς δεν ήξερε πόσο θα διαρκέσουν...!
     Η φυλή και η διατήρηση της οικογενειακής λατρείας, παράλληλα, αποτελούσε ύψιστο καθήκον και μέλημα για όλους. Για παράδειγμα, η επίκληρος, η γυναίκα δηλαδή που θα κληρονομούσε τον πατέρα της με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπήρχε άλλους άνδρας κληρονόμος, έπρεπε να παντρευτεί τον πλέον κοντινό συγγενή του πατέρα της. Αυτός, αφού δεχόταν βέβαια να την παντρευτεί, θα συνέχιζε την οικογενειακή εξέλιξη και ασφαλώς, θα γινόταν ο μόνιμος και μοναδικός κάτοχος όλης της πατρικής κληρονομιάς. Όσον δε αφορά το ζήτημα της αιμομειξίας, είναι αλήθεια, δεν απαγορευόταν διά νόμου. Πλην όμως, οι πάντες γνώριζαν ότι τέτοιου είδους σχέσεις προκαλούν και επιφέρουν την οργή και την τιμωρία των θεών. «Η αρχή της ενδογαμίας, δηλαδή του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας κάνει ώστε ο γάμος ανάμεσα σε συγγενείς όχι μόνο να επιτρέπεται, αλλά ακόμη και να συνιστάται από τη συνήθεια. Ένας Αθηναίος δηλώνει σ᾿ένα λόγο του ότι προτίμησε να παντρέψη τη θυγατέρα του με τον ανηψιό του παρά με έναν ξένο, για να διατηρήση και μάλιστα να δυναμώση τους οικογενειακούς δεσμούς. Δεν είναι σπάνιο να παντρεύωνται πρώτα ξαδέρφια ή θείος να παντρεύεται την ανηψιά του. Έτσι, ο αδελφός του γινόταν πεθερός του...» (3).

Ήθη και έθιμα του Γάμο

     Ο νόμιμος γάμος στην αρχαία Ελλάδα είχε ως απαρχή την "τελετή" της εγγύησης. Η εγγύηση, η τοποθέτηση δηλαδή στο χέρι της νύφης ενός ενεχύρου, λειτουργούσε "δεσμευτικά", αποτελούσε λόγω τιμής και εμπιστοσύνης από την πλευρά του γαμπρού. Πρόκειται για ένα προφορικό συμφωνητικό με το οποίο τα δυο πρόσωπα, παρουσία γονέων και στενών συγγενών, δεσμεύονταν ότι θα είναι μαζί εσαεί. Ασφαλώς, η δέσμευση εκφραζόταν από τα χείλη του άνδρα, καθώς η γυναίκα αποδεχόταν αδιαμαρτύρητα όσα λάμβαναν χώρα. Πολλές δε φορές, αυτή η προφορική δέσμευση λάμβανε επίσημο χαρακτήρα και δεν απείχε πολύ από το να θεωρηθεί ως μία λαμπρή και ξεχωριστή τελετή στην καθημερινότητα των πολιτών. Η τελετή του γάμου, η παράδοση ή, καλύτερα, η έκδοση της μνηστής στον γαμπρό δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στις ημέρες μας. Απόρροια της πρώτης τελετής, της εγγύησης δηλαδή σήμερα, αποτελεί ο αρραβώνας που συνάπτεται μεταξύ των νέων που πρόκειται να παντρευτούν και ο οποίος, τουλάχιστον στην επαρχία, ακόμη και σήμερα, περιλαμβάνει ένα ιδιαίτερο τελετουργικό τυπικό.
     Η προηγούμενη μέρα του γάμου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η νύφη αφιερώνει στους θεούς τα κοριτσίστικα παιχνίδια της και όσα πράγματα κατείχε και αγαπούσε από την παιδική της ηλικία. Είναι πράξη και κίνηση αποταγής και συνάμα ένδειξη ενηλικιώσεως και ωριμότητας. Μεγαλύτερη όμως, αναφορά γίνεται στην τελετή του εξαγνισμού, στο μπάνιο της νύφης μία ημέρα πριν το γάμο. Νέες, αγνές κατά κύριο λόγο, κοπέλες πήγαιναν στην πηγή της Καλλιρόης για να φέρουν νερό. Κρατούσαν καθ᾿οδόν κεριά και τραγουδούσαν με τη συνοδεία ενός αυλητή, ενός προπομπού της γυναικός που κρατούσε τον ειδικό "λουτροφόρο", ένα αγγείο με ειδικό σχήμα στην αρχή της συνοδείας. Σε αυτό το αγγείο θα έφερναν το νερό με το οποίο θα λουζόταν η νύφη.
     Την επόμενη ημέρα, την ημέρα του γάμου που σήμαινε την απομάκρυνση της νύφης από την πατρική της εστία, το τυπικό ήταν ωσαύτως εντυπωσιακό. Στόλιζαν τα σπίτια του γαμπρού και της νύφης με στεφάνια από φύλλα ελιάς και δάφνης. Η νύφη, στολισμένη με όσα στολίδια προνόησε να έχει στην κατοχή της, φέρει επί της κεφαλής της ένα στεφάνι με αρωματικά άνθη. Γύρω της οι φίλες της, οι συγγενείς, η "νυμφεύτρια", τρόπον τινά η επιτελάρχης της τελετής που έχει τον πρώτο λόγο στα τελούμενα. Οι άνδρες κάθονται ξεχωριστά από τις γυναίκες και γεύονται άπαντες τα φαγητά του συμποσίου, κυρίως δε τα γλυκά με το σουσάμι, συμβολική εγγύηση γονιμότητας.
     Όταν ερχόταν το βράδυ, η νύφη με συνοδεία πήγαινε στην οικία του γαμπρού. Στην Αθήνα, είναι αλήθεια ότι τα έθιμα άλλαζαν από τόπο σε τόπο όπως και σήμερα, μία άμαξα περιέφερε τους νιόπαντρους από σπίτι σε σπίτι και ακολουθούσε με τα πόδια η συνοδεία των συγγενών και των φίλων, οι οποίοι τραγουδούσαν και κρατούσαν κεριά και λουλούδια. Όταν έφθαναν στο σπίτι του γαμπρού, ο πατέρας του στεκόταν στην είσοδο στεφανωμένος, ενώ η μητέρα του γαμπρού, πάλι στον άνδρα της, κρατούσε μια λαμπάδα. Έριχναν στη νύφη ξερά σύκα και καρύδια και την κερνούσαν κυδώνι και χουρμά, καθώς και "γλυκό του γάμου", ένα μείγμα από σουσάμι και μέλι. Μετά, το ζευγάρι προχωρούσε στη νυφική τους κάμαρα και μόνο τότε αποχωριζόταν η νύφη το νυφικό της πέπλο. Η πόρτα έκλεινε και μάλιστα φυλασσόταν από έναν φίλο του γαμπρού. Όση ώρα οι νιόπαντροι έμεναν μέσα στην κάμαρά τους όλος ο κόσμος τραγουδούσε δυνατά για ν᾿απομακρύνουν τα πονηρά πνεύματα, αλλά και να βοηθήσουν (;) το νυφικό ζευγάρι να "αγαπηθεί". «Κι η επόμενη μέρα του γάμου ήταν κι αυτή γιορτή. Οι συγγενείς της νύφης έφερναν μ᾿επίσημο τρόπο, ενώ έπαιζαν αυλοί, δώρα για το καινούργιο ανδρόγυνο (επαύλια) και τότε οπωσδήποτε θα έδιναν την προίκα που είχαν υποσχεθεί με την εγγύηση» (4).
     Κάθε άνδρας μπορούσε να τερματίσει τη γαμική του σχέση, ακόμη και αν δεν υπήρχε μία κατηγορία προς αυτήν. Βέβαια, εάν αποδεικνυόταν η μοιχεία της συζύγου, χωρίς δεύτερη κουβέντα, ήταν υποχρεωτική η αποπομπή της από την οικογενειακή και νυφική της εστία με την κατηγορία της "ατιμίας". Πολύ δε περισσότερο όμως, κάθε άνδρας μπορούσε να διώξει τη γυναίκα του εάν η τελευταία ήταν στείρα και δε μπορούσε να του εξασφαλίσει την εξελικτική διαιώνιση του οικογενειακού του ονόματος. Μπορούσε τότε ο άνδρας να αποπέμψει τη γυναίκα του και να την επιστρέψει στην πατρική της εστία, πλην όμως, σε μία τέτοια περίπτωση, υποχρεούταν να επιστρέψει και την προίκα της στον πεθερό του. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πολλά διαζύγια της εποχής αποσοβήθηκαν από αυτή την υποχρέωση της επιστροφἠς της νυφικής προίκας...!
     Όσο για την καθημερινότητα των παντρεμένων γυναικών, έχω την αίσθηση, αρκεί και μόνο η αναφορά του καθηγητού Flaceliere για να αντιληφθούμε την ιδιαιτερότητα της θέσεώς τους: «Οι γυναίκες, πάντα όμως μαζί με μιά τουλάχιστον δούλα, κάνουν συχνά επισκέψεις η μιά στην άλλη. Πήγαιναν στη γειτόνισσα για να δανειστούν σκεύη του νοικοκυριού. Αυτό όμως τις πιο πολλές φορές ήταν μιά καλή πρόφαση για να κουβεντιάσουν και να κουτσομπολέψουν για τόνα και για τ ᾿ άλλο...» (5).
     Πόσο διαφορετικές οι γυναίκες σήμερα από τότε! Αλλά και οι άνδρες, πόσο διαφορετικοί! Πόσο ικανοί ή μη να κρατήσουν ή να διαμορφώσουν γυναίκες δίπλα τους, γυναίκες ικανές που να δύνανται ν᾿ αναμορφώσουν και να διαπλάσουν τον κόσμο ολόκληρο μ᾿ ένα και μόνο τους βλέμμα...!



ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Robert Flaceliere, Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, Παπαδήμα, Αθήνα 2007, σελ. 75, πρβλ, P. Roussel, La Famille athenienne, στα Lettres d' Humante, 9, 1950. s. 5-59.

2. Πρβλ., Κ. Περιφανάκη, Αι περί γάμου αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων, Αθήναι 1940.

3. Robert Flaceliere, Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, σελ. 80.

4. Αυτόθι, σελ. 86.

5. Αυτόθι, σελ. 92.

"Η ιερότητα της υπάρξεως στον Ίωνα Δραγούμη"

  

Δημήτριος Π. Λυκούδης,

Θεολόγος - Φιλόλογος, 

«Tu senti, ballatetta, che la morte
mi stringe si che vita m᾿ abbandona.
Amor condusse noi ad una morte»
(Το νιώθεις, μικρή μου μπαλάντα, πως ο θάνατος
με περισφίγγει τόσο που η ζωή μ᾿ εγκαταλείπει).

  Ο Έρως μας οδηγούσε σ᾿ έναν θάνατο, λέγει ο Ντάντε στο πέμπτο Cante της Κολάσεώς του. Στίχοι που, ενδεχομένως, θα είχε αφιερώσει ο Ίων Δραγούμης στην όμορφη Πηνελόπη Δέλτα. Οι δυο τους γνωρίστηκαν στα 1905, σε μία δεξίωση στην Αλεξάνδρεια. Ο Ίων ανήκε στο διπλωματικό σώμα της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Αλεξάνδρεια. Μάλιστα δε, τότε ήταν που καλλιέργησε μία επιστήθια και έμπιστη φιλική σχέση με τον Κωνσταντίνο Καβάφη, ο οποίος, εμμέσως, άρχιζε να καθιερώνεται στον κό-σμο των γραμμάτων της εποχής, έστω και καθυστερημένα. Λέγεται α-κόμη, πως ο αλεξανδρινός ποιητής συνόδευσε τον Ίωνα στην απόβάθρα της Αλεξάνδρειας, όταν ο τελευταίος πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει την όμορφη πόλη και να εφαρμόσει την εκτέλεση της αιφνίδιας μετάθεσής του, ενέργεια που, ως πολλοί υποστηρίζουν, μηχανεύτηκε ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ο πατέρας της Πηνελόπης, για να διασφαλίσει στο ακέραιο τον γάμο της κόρης του, την οικογένειά και κατ᾿ επέκταση και την υπόληψή του.

Ανδρέας Κάλβος (1792 - 1869)

Ανδρέας Κάλβος (1792 - 1869)

Δημήτριος Π. Λυκούδης,

Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

Προλεγόμενα

         Εκεί που το διαφωτιστικό ιδεώδες της ελευθερίας και οι φιλελεύθερες αξίες του διαφωτισμού διαπότισαν και συνάντησαν τη συνείδηση των Ελλήνων, εκεί που η αξιολογική αναφορά της "ευδαιμονίας" γνώρισε ως συνοδοιπόρο  το κίνημα του ρομαντισμού, κάπου εκεί, ανάμεσα, μπορούμε και αξίζει να μελετήσει κανείς το ιδεολογικό υπόστρωμα και το εν γένει έργο του Ανδρέα Κάλβου. Πρόκειται για τη σύζευξη μιας νεοκλασικιστικής παιδείας που συνοδοιπορεί με την ποίηση του ρομαντισμού και, ακόμη περισσότερο, ενίοτε, το ένα αλληλοπεριχωρείται στο άλλο. Σε αυτό το πνευματοφόρο και αρχαιοελληνικό πνεύμα, έχει περίοπτη θέση η ποιητική πνοή και έμπνευση του Κάλβου.

Ίων Δραγούμης (1878 - 1920)

Ίων Δραγούμης (1878 - 1920)

Δημήτριος Λυκούδης, Θεολόγος - Φιλόλογος,

Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

    Απέναντι από το ξενοδοχείο Hilton, στο κέντρο της Αθήνας, ένα ξεχασμένο από καιρό γλυπτό του Αριστοτέλη Ζάχου, μία μαρμάρινη κολόνα του 1921, επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 77Α. Σταματά ο βιαστικός διαβάτης και διαβάζει επ᾿ αυτής: «ΕΔΩ ΤΗΝ 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1920 ΕΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗ Ο ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ. ΛΕΥΚΗ ΑΣ ΒΑΛΘΗ ΟΠΟΥ ΕΠΕΣΕΣ ΚΟΛΩΝΑ (ΠΩΣ ΕΠΕΣΕΣ ΓΡΑΦΗ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟ ΛΕΗ…) ΛΕΥΚΗ ΜΕ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΜΟΝΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ ΝΑ ΣΕ ΚΛΑΙΗ ΒΟΥΒΗ ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΗ ΝΑ ΣΕ ΚΛΑΙΗ» (Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ). Στην πίσω πλευρά αναγράφονται τα λόγια: «Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΗΝ 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1878»(1).

Χριστούγεννα όπως παλιά...!

Δημήτριος Π. Λυκούδης

Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

 

     Μεγάλωσα στη γενιά που ανέμενε τα Χριστούγεννα από τα τέλη του Σεπτέμβρη. Ήταν η εποχή που ο έρωτας έβρισκε χὠρο και θαλπωρή, "χωρούσε" να σταθεί ανάμεσα στους ανθρώπους. Κάναμε ετοιμασίες από την έναρξη των μαθημάτων της νέας σχολικής χρονιάς για να προλάβουμε την Εορτή! Να προλάβουμε να εορτάσουμε Χριστούγεννα.  Να προλάβουμε να ζήσουμε το μήνυμα της φάτνης! Και δεν ήταν λίγες οι φορές, θυμάμαι ωσάν και εχθές, οι ρόλοι στα χριστουγεννιάτικα δρώμενα που παίζαμε στο σχολείο, δεν είναι υπερβολή, ακόμη και σήμερα μας ακολουθούν. Άλλος Ιωσήφ, άλλη Κυρία Δέσποινα και Θεοτόκος, άλλοι  Μάγοι εξ Ανατολών, άλλοι βοσκοί. Χρόνο να έχεις και θύμησες, χρόνο και βούληση και ν΄ αδημονείς, να αγωνιάς μην τύχει και λησμονήσεις τα Χριστούγεννα των παιδικών σου χρόνων!

"Τεμένη και τεμενάδες"

Δημητρίου Π. Λυκούδη, 

Θεολόγου – Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών

Ο Ιάκωβος Φαλμεράιερ, Γερμανός ιστορικός, υποστήριζε ότι οι «Νεοέλληνες  είναι απόγονοι των Σλάβων και πως δεν ρέει ούτε σταγόνα ελληνικού αίματος στις φλέβες τους». Ένα μέρος της θεωρίας του αφροκεντρισμού, τις βασικές ιδέες του οποίου, πολύ φοβούμαι ως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, έχουν οικειοποιηθεί πολλοί ημέτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι.

Αναφέρομαι στην επικείμενη κατασκευή τζαμιών, ουχί ενός, αλλά περισσοτέρων εντός της ελληνικής επικράτεια, ακριβώς την ίδια χρονική στιγμή που η Γαλλία, ως πληροφορούμαι, ετοιμάζεται να βάλει λουκέτο σε είκοσι περίπου τζαμιά, καθώς τα τελευταία, είναι κοινά πλέον αποδεκτό, χρησιμοποιούνται ως τα αμεσότερα και πλέον «αξιόπιστα» και αποτελεσματικά μέσα του ισλαμικού φονταμενταλισμού!

"Ανθρώπινες συνοικίες"

Δημητρίου Π. Λυκούδη, 

Θεολόγου – Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών

 
   Ήταν κάπου βόρεια και βορειοδυτικά στην πλαγιά της Ακροπόλεως. Οι ανασκαφές της αμερικανικής Σχολής των Κλασσικών Σπουδών είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη κατεδάφιση της συνοικίας "Βρυσάκι", μιας ιστορικής και αρχοντικής συνοικίας στο κέντρο των Αθηνών.
   Η κατεδάφιση είχε σκοπό να αναφανούν τα αρχαία ευρήματα, καθώς η συνοικία είχε χτιστεί επάνω σε αυτά. Λέγεται ότι την όμορφη και γραφική συνοικία αποτελούσαν τρεις γειτονιές, δεσπόζουσα θέση στις οποίες κατείχαν τα δύο κεντρικά καφενεία της εποχής: αυτό του Καρατζά, τόπος συγκέντρωσης των βενιζελικών οπαδών εκείνης της περιόδου και το άλλο του Σοφού, χώρος συνεστίασης και μάζωξης των βασιλικών, του αντίπαλου δηλαδή πολιτικού χώρου.

Η Υπερτροφία της Ηθικής

Δημήτριος Π. Λυκούδης
Θεολόγος – Φιλόλογος, Υπ Δρας Παν/μίου Αθηνών

Η Δράση αποτελεί κατά τον Gehlen»την κεντρική έννοια της ανθρωπολογίας». Βέβαια, ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος (1904 – 1976), με τον όρο «δράση», προφανώς, δεν αναφέρεται στις εφήμερες επιθέσεις σε Ιερούς Ναούς της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, επιθέσεις που ποτέ δεν έπαψαν να υπάρχουν. Ο ίδιος φιλόσοφος υποστηρίζει ότι ο πολιτισμός είναι η «δεύτερη φύση του ανθρώπου, ο πραγματικός του κόσμος». Εάν λοιπόν, σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο, ο πολιτισμός είναι η δεύτερη φύση του ανθρώπου αναρωτιέμαι ποια είναι η πρώτη.

«Περιδιάβαση στα καλντερίμια του Αιτωλικού»

 

Δημητρίου Π. Λυκούδη, 

Θεολόγου – Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών 

«Η πρώτη εντύπωση έχει διαχρονικό κόστος» έγραψε κάποτε ο Βολταίρος! Η πρώτη εντύπωση, ικανή να υπερβεί χωροχρονικά όρια, δύναται ακόμη να εξαπολύσει οργή απέναντι σε ανείπωτες τοπολογικές διατάξεις, να εξέλθει των φτωχών διανοητικών και αντιληπτικών ορίων του ανθρωπίνου νοός, και όμως, η πρώτη εντύπωση και τότε, δύναται και ικανή φαντάζει να διαρραγεί μπροστά στο ¨θέαμα¨ που πολλές φορές με ¨αιδώ¨ την συνοδεύει και καιροφυλακτεί! Η πρώτη εντύπωση, αυτά ήρθαν στο νου μου όταν αντίκρισα το Αιτωλικό, την πολίχνη ως συνηθίζω να γράφω του Αιτωλικού που είναι μεστή και αδάμαστος φορέας ιστορικών και ιδιαιτέρως εμβριθών πολιτιστικών αναμνήσεων και αξιών! Αυτά στην αρχή όμως, ως ¨πρώτη εντύπωση¨…! Μετά;  Αν ο Βολταίρος είχε δίκιο που έγραφε για την ¨πρώτη εντύπωση¨, έχω την αίσθηση πως έχει εφαρμογή εδώ αποκλειστικά η φράση του Κάλβου που διατυμπάνιζε ότι «είναι φορές που το αποτέλεσμα σού αποποιεί τον ανθρώπινο τίτλο, σού αφαιρεί την αξία και την ολότητα του ανθρωπίνου προσώπου».

"Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αιτωλικού"

 Δημητρίου Π. Λυκούδη, 

Θεολόγου – Φιλολόγου, Υπ. Δρος Παν/μίου Αθηνών

Εισερχόμενος ο επισκέπτης στην ιστορική πολίχνη του Αιτωλικού από το ανατολικό γιοφύρι, σχεδόν 5΄ λεπτά με ήσυχο βάδισμα, οδηγείται προσκυνητής στον πανσεβάσμιο ιστορικό και μεγαλόπρεπο ιερό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ονομάζεται καί ¨Παναγία¨ ή ¨Παναγία η Παζαρίτισσα¨ επειδή είναι κτισμένη στο κέντρο της πολίχνης και επί της κεντρικής πλατείας, εκεί όπου επί Τουρκοκρατίας ελάμβανε χώρα ξακουστό και ποικιλώνυμο παζάρι.

"Παιχνίδι της μηδοσύνης"

Δημήτριος Π. Λυκούδης,

Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

       Θυμίζει ωσάν όνειρο! Ένα παιχνίδι της μηδοσύνης και απόψε η αψίκορη μορφή Σου! Και όλα με μιάς ανδρώνονται, όλα με μιάς ξυπνούν και ερωτοτροπιάζουν. Πλεούμενα και φορτωμένα με πλαδαρό το φως ξύλινα καράβια που απονοσφίζουν θάλασσες και γη, που απονοσφίζουν έτσι, θαρρώ, τη σκέψη Σου από το απάνεμο αγκυροβόλι της καρδιάς μου! Ένα φύσημα προσμένω κι΄ αγροικώ, ένα φύσημα δειλό, θοό, την απονία του νοός μου να σπεύσει να δαμάσει, που ετόλμησε απόψε αδιάντροπα, ναι - οίδε ξέθωρα και η καρδιά και ετόλμησε θύμησες να κάνει - που ετόλμησε λέγω, κι΄ απόψε αδιάντροπα, τ΄ όνομά Σου, Εσένα, ως βαυκάλημα ν΄αγκαλιάσει...!

Η Ερωτική ορμή του θανάτου

Δημήτριος Π. Λυκούδης,
Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

    

  Ένα ωκεάνιο συναίσθημα της απεριόριστης ζωτικής ορμής μέσα στον αφιλόξενο συμπαντικό περίγυρο είναι ο έρωτας. Συνυφασμένος ήταν και συνεχίζει να καυχιέται πως είναι με την απροσπέλαστη ζωτική ορμή της ζωής και του θανάτου του Bergson ή αλλέως, ο έρως μας ξεγέλασε(1) γιατί απέφυγε να διακινδυνεύσει το όραμα στον κόσμο του οράματος! Στην ουσία, ατέχνως, μας απέκρυψε ότι Amor condusse noi ad una morte. Και ο ποιητής, μέσα στην ερωτική αποχαύνωση να συμπληρώνει: Προσκυνητής θα πάω κατά το σπίτι σου και θα μου πουν δεν ξέρουνε τι εγίνης. Μ΄άλλον μαζί θα ιδώ την Αφροδίτη σου κι άλλοι το σπίτι θά ΄χουν της Ειρήνης. Θ΄ανέβω τραγουδώντας και τρεκλίζοντας στο Ζάππειο που ετραβούσαμεν αντάμα. Τριγύρω θά ΄ναι ωραία πλατύς ο ορίζοντας και θά΄ναι το τραγούδι μου σαν κλάμα(2).

"Ρούμελη και Ρωμιοσύνη"

Δημήτριος Π. Λυκούδης,
Θεολόγος - Φιλόλογος, Υπ. Δρας Παν/μίου Αθηνών

Ρούμελη! Τόπος Ιστορίας και Πολιτισμού, τόπος ελληνικός, ρωμαίικος, τόπος άγιος! Σπάνια συναντάει κανείς στο διάβα της Ιστορίας ονόματα με τέτοια ¨πείρα¨ Πολιτισμού, με τόσο ιερά τα χνάρια διαδεδομένα σε όλες τις πτυχές, σε κάθε μονοπάτι και χωριό αυτού του τόπου.

Από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως έως και λίγο πριν την Επανάσταση του 1821 η Ρούμελη κυριαρχεί διοικητικά σε ένα ευρύ φάσμα ¨χωροχρονικών¨ ορίων και διαστάσεων και περιλαμβάνει σχεδόν το σύνολο της ηπειρωτικής περιοχής του ευρύτερου Ελληνισμού.